जाति / Jāti

"Είδος". Γενικά αναφέρεται καταρχήν στο "είδος" ενός Rāga, σε σχέση με το χρησιμοποιούμενο τονικό υλικό, και κατά δεύτερον σε "είδη" του ρυθμού.

Ο Roychaudhuri αναφέρει ότι, σύμφωνα με τις Śāstra, "το Jāti λέγεται έτσι γιατί σχηματίζεται από δύο Grāma, την Șaďja και την Madhyama Grāma", προσωπικά πάντως δεν μπόρεσα να παρακολουθήσω αυτόν τον συλλογισμό, ούτε και να βρω περισσότερες πληροφορίες από κάπου αλλού.

Jāti της μελωδίας

Παλαιά χρήση του όρου

Παλαιότερα, οι μελωδικοί τρόποι ταξινομούνταν σε Jāti, ανάλογα με την χρησιμοποιούμενη κλίμακα, ήταν δηλαδή όρος περίπου ανάλογος των πιο σύγχρονων Mela και Ţhāţa. Στις Śāstra αναφέρονται επτά Śuddha (καθαρά / φυσικά) Jāti, με ονόματα αντίστοιχα των επτά φθόγγων της κλίμακας: Șāďjī, Ārșabhī, Gāndhārī, Madhyamā, Pañcamī, Dhaivatī, Naișādī ή Nișādī, ενώ υπάρχουν και πολλοί κανόνες για την δημιουργία και ονομασία άλλων (καθαρών και μικτών).

Σύγχρονη χρήση του όρου

Παρά την επικράτηση του συστήματος κατάταξης των μελωδιών σε Rāga, ο όρος Jāti επέζησε ως τις μέρες μας, μόνο που στη σύγχρονη μουσική θεωρία, όταν μιλάμε για το Jāti ενός Rāga, αναφερόμαστε σε δύο άλλα χαρακτηριστικά:

1o: την ύπαρξη 5, 6, ή 7 φθόγγων στο Āroha και στο Avaroha

Την κατηγοριοποίηση των Rāga ανάλογα με τον αριθμό των φθόγγων που χρησιμοποιούν στους ανοδικούς μελωδικούς τύπους (Āroha) και στους καθοδικούς μελωδικούς τύπους (Avaroha) σύμφωνα με την εξής ορολογία:

• Sampūrņa Jāti : (Επτατονικό είδος, κατά λέξη "πλήρες, ολοκληρωμένο", που χρησιμοποιεί 7 νότες),
• Śarav Jāti : (Εξατονικό είδος, που χρησιμοποιεί 6 νότες),
• Auďava Jāti : (Πεντατονικό είδος, που χρησιμοποιεί 5 νότες)

Ένας Rāga λοιπόν μπορεί να ανήκει στα ακόλουθα 9 είδη:

για παράδειγμα, ο Rāga Bhimapalāśī με Ārohī: S g m P n S' και Avarohī: S' n D P m g R S είναι σε Auďava-Sampūrņa Jāti.

Στην παραπάνω ταξινόμηση, συχνά αναφέρεται επιπλέον και αν ο τύπος ανοδικής ή καθοδικής κλίμακας είναι σπαστός (Vakra) π.χ. ένας Rāga με Ārohī SmGPNDNŜ και κάθοδο ŜNDPmGmRS είναι σε Vakra Șāďava -Vakra Sampūrņa Jāti.

Είναι σημαντικό ότι στην ινδική μουσική θεωρία οι όροι Sampūrņa – Śarav – Auďava είναι ανεξάρτητοι του αν η κλίμακα έχει διαστήματα ημιτονίου, και ανεξάρτητοι του αν ένας φθόγγος εμφανίζεται δύο φορές (π.χ. Ni Śuddha (7η μεγάλη) στο Āroha, και ni Komal (7η μικρή) στο Avaroha). Ο Rāga Vrindabani Sarang με Āroha SRmPNS' και Avaroha S'nPmRS, εξακολουθεί να είναι σε Auďava - Auďava Jati, απλά έχοντας και τις δύο μορφές της svara Ni (Ni/ni).

Όλα αυτά πρέπει επίσης να γίνουν κατανοητά και στο πλαίσιο της συνεχούς παρουσίας ενός τονικού και ηχοχρωματικού ισοκράτη [drone], που παίζεται συνήθως από έγχορδα όπως η tampura. Ωστόσο, η διαπραγμάτευσή μας αφορά τη μουσική κάποιων αιώνων μόνο, καθώς η tampura ως το κατεξοχήν όργανο για το ίσο, αλλά και η ίδια η πρακτική του ίσου δεν υπήρχαν πάντα στην Ινδική μουσική. Από αισθητικής σκοπιάς, υπάρχει περίπτωση ένας Rāga που δονεί σε μια ορισμένη διάθεση να μην ηχούσε ο ίδιος αν δεν υπήρχε η επιβολή ενός κεντρικού τονικού σημείου, καθώς κατευθυνόμενες μελωδίες προς άλλους φθόγγους θα επέβαλλαν άλλη «ανάγνωση» από τον εγκέφαλο.

Στην Shiva-tattva-ratnakara, (VI, 145-147) και σε σχέση με την καταλληλότητα αυτών των τριών κατηγοριών κλίμακας για διάφορες περιστάσεις, αναφέρεται «Για τον εορτασμό της μάχης, της γοητείας και της ομορφιάς, αλλά και σε κατάσταση αποχωρισμού ή για την αναπαράσταση ενός χαρακτήρα, συνιστάται η εξατονική (Śarav) [τάξη των τρόπων]». Επίσης, ότι για την «καταστροφή ασθενειών ή των εχθρών, για την διασκέδαση των φόβων και της λύπης, σε δυσκολίες ή επώδυνες δοκιμασίες, στην συγχώρεση ή όταν οι πλανήτες δεν είναι ευνοϊκοί, πρέπει να τραγουδιούνται ευοίωνες λέξεις σε πεντατονική κλίμακα».

Επίσης, ειδικά για τις πεντατονικές κλίμακες, στην Sangita-darpana αναφέρεται ότι: «ετυμολογικά, ο όρος "Auďava" σχετίζεται με τα εξής: "Uďava" είναι ο τόπος / χώρος όπου κινούνται οι πλανήτες, εξ ου και η 'σφαίρα του χώρου [sphere of space]' (vyoma). Αυτό είναι το πέμπτο από τα στοιχεία της φύσης (το διάστημα [space] στην Ινδική φιλοσοφία είναι μια ποιότητα του 'αιθέρα') και αντιπροσωπεύει τον αριθμό 5. Από αυτό γίνεται φανερό ότι ο αριθμός των φθόγγων της Auďava (αιθέριας) κλίμακας είναι πέντε.»

2o: τον βαθμό "καθαρότητας" του Rāga

που διακρίνεται σε τρία είδη:

• Śuddha – Καθαρός / αμιγής Rāga
• Sālanka ή Chāyālaga – Rāga στον οποίο γίνεται μίξη δύο διαφορετικών Rāga
• Saňkīrņa – Rāga στον οποίο γίνεται μίξη περισσότερων από δύο Rāga.

Jāti του ρυθμού

Στο χώρο του ρυθμού, το Layakarī (ρυθμικό παιχνίδι) πάνω στη βάση (Ţhekā) του ρυθμού, μπορεί να γίνεται σε διάφορα Jāti, με την έννοια των ρυθμικών υποδιαιρέσεων ενός Mātrā. Τα πιο κοινά είδη Layakarī-Jāti περιγράφονται με τους όρους Catasra, Tisra, Miśra, Khaņďa, Saňkīrna, Divyasaňkīrna (βλ. Layakarī).